Fajerwerki jako symbol nocy sylwestrowej
Każdego roku od wielu lat w nocy z 31 grudnia na 1 stycznia niebo rozjaśniają pokazy fajerwerków w różnorakich kolorach w akompaniamencie huków wystrzałów. Nie brakuje też oczywiście powszechnych sztucznych ogni, rac, flar czy też głośnych petard. Jednak rzadko mamy okazję pomyśleć skąd się wzięła ta tradycja i ile już lat trwa.
Motyw huku
Reklama
Zwyczaj robienia hałasu w noc sylwestrową ma korzenie w ludowych wierzeniach, albowiem głośne dźwięki miały odstraszać złe moce i demony, aby nie przeszły one ze starego do nowego roku. Hałas robiono pierwotnie metodami domowymi lub używając gotowych, prostych petard hukowych.
Historia sztucznych ogni
Pierwsze fajerwerki powstały w Chinach prawdopodobnie w II wieku p.n.e. Pierwotnie były to puste pnie bambusa, które wrzucano do ognia. Zawarte w nich powietrze nagrzewało się i rozprężało, co powodowało gwałtowne pękanie drewna z głośnym hukiem, który miał odstraszać złe duchy. Między VII a IX wiekiem Chińscy alchemicy, szukając eliksiru nieśmiertelności, przypadkowo połączyli saletrę, węgiel drzewny i siarkę. Ta mieszanka stała się podstawą pirotechniki i zaczęto tworzyć bardziej widowiskowe efekty świetlne. Około X–XIII wieku za dynastii Song zaczęto pakować proch do ręcznie zwijanych papierowych rurek z lontem, co przypominało dzisiejsze petardy. Do Europy wiedza o prochu i petardach dotarła w XIII wieku, prawdopodobnie przez Jedwabny Szlak lub najazdy Mongołów.
Reklama
Tradycja puszczania fajerwerków w Sylwestra upowszechniła się na przełomie XIX i XX wieku. Choć sztuczne ognie znane są od wieków, ich ścisły związek z witaniem Nowego Roku ewoluował wraz ze zmianą charakteru samego święta. Początkowo świętowały tak jedynie bogate warstwy społeczne, a zwyczaj hucznych zabaw (w tym pokazów pirotechnicznych) stopniowo przenikał do uboższych grup. Jako stały element powitania Nowego Roku fajerwerki zadomowiły się w XX wieku.
Fajerwerki w Polsce
W Polsce tradycja pokazów pirotechnicznych ma ponad 500 lat. Pierwsze pokazy pirotechniczne w Polsce odnotowano już w 1566 roku. Poeta Łukasz Górnicki opisał pokazy rac nad Wilnem z okazji narodzin przyszłego króla Jana III Wazy – syna Katarzyny Jagiellonki. Przez stulecia fajerwerki towarzyszyły głównie wielkim wydarzeniom państwowym, takim jak elekcje królów (np. Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1781 r.), zwycięstwa wojenne (bitwa pod Wiedniem w 1683 r.) czy odzyskanie niepodległości w 1918 roku.
Jednocześnie bardzo szybko pokazy pirotechniczne stały się popularne pośród polskiej szlachty. W XVIII wieku nie mogła się już bez nich odbyć żadna ważna impreza. Były najważniejszą atrakcją wieczoru, na którą czekali z utęsknieniem wszyscy goście. W Warszawie ogromną popularnością cieszyły się w tamtych czasach wieczorne zabawy publiczne organizowane na ulicy Foksal, podczas których odbywały się profesjonalne pokazy pirotechniczne. W połowie XIX wieku w większych miastach (np. w Warszawie) zaczęto organizować wystawne bale sylwestrowe, które z czasem wzbogacano o efekty świetlne.
W II Rzeczpospolitej profesjonalne pokazy pirotechniczne organizowano rzadko, głównie przy dużych balach publicznych. W miastach popularne były race i petardy, a na wsiach wciąż żywy był zwyczaj robienia hałasu (np. strzelanie z batów), by „wygonić stary rok”.
W Polsce Ludowej w przeciwieństwie do współczesnych czasów, profesjonalne pokazy fajerwerków były rzadkością i zazwyczaj towarzyszyły jedynie największym oficjalnym imprezom. Polacy najczęściej odpalali w domach i na balkonach zimne ognie.
Po przemianach gospodarczych wraz z nadejściem gospodarki rynkowej, ilość i rodzaje sztucznych ogni zwiększają się z roku na rok. Obecnie nadal większość osób nie wyobraża sobie zabawy sylwestrowej i przywitania Nowego Roku bez puszczania fajerwerków, „zimnych” ogni i petard. Jednak ze względu na zwierzęta wiele miast rezygnuje z publicznych pokazów fajerwerków na lasery i światła.
Zwyczaj a prawo
Prawodawca w Polsce rozwiązał sprawę tego zwyczaju i osoby prywatne mogą legalnie używać fajerwerków w miejscach publicznych zazwyczaj tylko 31 grudnia i 1 stycznia albo poprzez zezwolenie na profesjonalne pokazy z materiałami klasy F4, w miejscach publicznych lub na dużą skalę, od służb (Straż Pożarna, Policja) i władz samorządowych, a firmy organizujące takie wydarzenia potrzebują koncesji MSWiA i zezwolenia Wojewody. Niektóre samorządy wprowadzają dodatkowe lokalne ograniczenia. Na własnej posesji można odpalać fajerwerki przez cały rok, o ile nie zakłóca się spokoju sąsiadów (zazwyczaj między 6.00 a 22.00). Za strzelanie w miejscach publicznych poza wyznaczonymi dniami grozi mandat od 20 do 500 zł albo grzywna do 5000 zł.
